Zasiedzenie służebności przesyłu

Zasiedzenie służebności przesyłu

            Służebność przesyłu jest ograniczonym prawem rzeczowym, którego istota sprowadza się do możliwości zapewnienia przedsiębiorcy przesyłowemu korzystania z urządzeń służących najczęściej do przesyłu energii i substancji. Przykładowo, na tej podstawie zakłady energetyczne mogą korzystać z cudzych nieruchomości, na których znajdują się należące do nich słupy energetyczne. Regulacji prawnej służebności przesyłu poświęcono przepisy art. 305¹-305⁴ Kodeksu cywilnego.

Choć kwestia zasiedzenia służebności przesyłu jest sporna, w dotychczasowej literaturze i orzecznictwie dominuje pogląd, zgodnie z którym nabycie służebności przesyłu w drodze zasiedzenia jest dopuszczalne. Z mocy art. 305⁴ Kodeksu cywilnego zastosowanie znajdują tutaj przepisy o służebnościach gruntowych.

Kwestia zasiedzenia służebności przesyłu ma istotne znaczenie przede wszystkim dla właścicieli nieruchomości, na których znajdują się urządzenia przesyłowe. Od 3 sierpnia 2008 roku właściciele takich nieruchomości mogą domagać się od przedsiębiorców przesyłowych zapłaty stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie na ich rzecz służebności przesyłu. Aby ustrzec się przed przedmiotowym obowiązkiem pieniężnym, przedsiębiorcy przesyłowi często podnoszą właśnie zarzut zasiedzenia służebności przesyłu (służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu).

Przesłanki zasiedzenia służebności przesyłu

Do nabycia przez zasiedzenie służebności przesyłu konieczne jest kumulatywne (łączne) spełnienie trzech poniższych przesłanek:

1. nieprzerwane posiadanie służebności
2. upływ czasu
   • 20 lat, jeżeli uzyskanie posiadania nastąpiło w dobrej wierze
   • 30 lat, jeżeli uzyskanie posiadania nastąpiło w złej wierze
3. korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia

Nieprzerwane posiadanie służebności

O posiadaniu służebności mówimy w przypadku, w którym dany podmiot faktycznie korzysta z cudzej nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści służebności. W przypadku służebności przesyłu, istota posiadania sprowadza się przede wszystkim do utrzymywania na cudzej nieruchomości urządzeń przesyłowych oraz dokonywania ich okresowych remontów i konserwacji.

Posiadanie to musi być nieprzerwane –musi być stabilne oraz nieprzypadkowe i trwać nieprzerwanie w ciągu terminu, którego upływ jest potrzebny do zasiedzenia (tj. 20 bądź 30 lat). Pozycja podmiotu powołującego się na zasiedzenie jest w pewien sposób uprzywilejowana, ponieważ musi on udowodnić jedynie dwa momenty posiadania – moment, w którym nastąpiło uzyskanie posiadania oraz moment, w którym upłynął termin zasiedzenia. Istotne znaczenie z punktu widzenia posiadacza ma także domniemanie ciągłości posiadania oraz fikcja prawna, która umożliwia uznanie posiadania przywróconego za nieprzerwane. Udowodnienie, że doszło do trwałej utraty władztwa nad rzeczą spoczywa na kwestionującym zasiedzenie. W tym miejscu warto zaznaczyć, że posiadanie nie traci charakteru posiadania nieprzerwanego, jeżeli posiadacz tylko przejściowo nie wykonuje władztwa (najczęściej oddając drugiemu rzecz w posiadanie zależne – dzierżawę, najem itp.).

Upływ czasu

Nabycie własności w drodze zasiedzenia następuje po upływie zakreślonego przez ustawę terminu.Istotne znaczenie ma tutaj dobra i zła wiara posiadacza. Posiadacz w dobrej wierze nabędzie służebność przesyłu po upływie 20 lat od nabycia posiadania, zaś posiadacz w złej wierze – w ciągu 30 lat od uzyskania posiadania.

Podkreślenia wymaga, iż ocena dobrej lub złej wiary jest dokonywana w oparciu o moment, w którym rozpoczęto korzystanie z cudzej nieruchomości. Jeżeli początkowo takie korzystanie następowało w oparciu o jakiś stosunek prawny, np. umowę użyczenia, istotny będzie dla nas moment wygaśnięcia tego stosunku. Stan świadomości występujący u posiadacza po tym momencie nie ma dla nas już żadnego znaczenia (mala fides superveniens non nocet– późniejsza zła wiara nie szkodzi).

Kodeks cywilny wprowadza domniemanie dobrej wiary, które sprowadza się do tego,że każdą osobę należy poczytywać jako znajdującą się w dobrej wierze. Dlatego też udowodnienie, że posiadacz służebności przesyłu znajduje się w złej wierze spoczywa na osobie kwestionującej zasiedzenie. Polskie prawo nie zawiera definicji dobrej i złej wiary, stąd ustalenie czy posiadacz znajduje się w dobrej, czy w złej wierze nie zawsze będzie kwestią prostą i jednoznaczną. Ogólnie rzecz biorąc, posiadacz jest w dobrej wierze, jeżeli znajduje się w błędnym, aczkolwiek usprawiedliwionym w danych okolicznościach przekonaniu, że przysługuje mu prawo, z którego treścią koresponduje jego zachowanie, polegające w naszym przypadku na posiadaniu służebności przesyłu (służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu).

Korzystanie z trwałego i widocznego urządzenia

            Służebność przesyłu może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. W orzecznictwie wskazuje się, iż trwałym i widocznym urządzeniem jest obiekt będący wynikiem świadomej i celowej aktywności człowieka (vide: postanowienie SN z 24 maja 1974 r.; III CRN 94/74). Z praktycznego punktu widzenia najwięcej wątpliwości przysparza rozumienie pojęcia `widocznego urządzenia`. Sporne jest, czy ową widoczność należy rozumieć wąsko, czyli mówiąc w uproszczeniu – dane urządzenie ma być widoczne dla wszystkich gołym okiem, czy też szeroko, co będzie oznaczało, że dane urządzenie może znajdować się nawet pod powierzchnią gruntu – istotne jest jedynie, aby właściciel miał obiektywną możliwość powzięcia informacji, że na jego nieruchomości, pod powierzchnią gruntu usytuowane jest jakieś trwałe urządzenie. Ku nieszczęściu właścicieli nieruchomości, w orzecznictwie i literaturze dominuje pogląd skłaniający się ku drugiemu – szerszemu rozumieniu `widocznego urządzenia`.

Służebność przesyłu a służebność gruntowa odpowiadająca służebności przesyłu

            Należy zauważyć, iż przepisy wprowadzające służebność przesyłu jako odrębną instytucję są stosunkowo nowe, albowiem weszły w życie w roku 2008. Z tego powodu należy mieć świadomość, iż służebność przesyłu uregulowana w art. 305¹-305⁴ Kodeksu cywilnego nie jest szczególnym rodzajem służebności gruntowej, w związku z czym nie może być utożsamiana ze służebnością gruntową odpowiadającą służebności przesyłu, która funkcjonowała w obrocie prawnym przed wejściem w życie wymienionych powyżej przepisów. W tym miejscu podkreślenia wymaga, że Sąd Najwyższy uznał, iż okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305¹-305⁴ Kodeksu cywilnego podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności (vide: uchwała SN z 22.05.2013 r.; III CZP 18/13).

Na koniec warto zaznaczyć, iż zarówno zasiedzenie służebności przesyłu, jak i służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu nie dotyczy całej nieruchomości właściciela, ale jej części zajętej przez wybudowane urządzenia oraz niezbędnej do ich eksploatowania. Ustanowienie służebności przesyłu wymaga określenia terytorialnego zakresu tego prawa przez oznaczenie pasa gruntu umożliwiającego właściwe korzystanie z urządzeń będących własnością przedsiębiorstwa przesyłowego(vide: postanowienie SN z 20.04.2017 r.; II CSK 344/16).

Aby usankcjonować zasiedzenie służebności, należy złożyć do sądu wniosek o stwierdzenie zasiedzenia. W toku postępowania sądowego konieczne jest ustalenie m.in. zakresu pasa służebności niezbędnego do korzystania, co sprowadza się do konieczności przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego z zakresu elektroenergetyki oraz geodezji.

Nadzór merytoryczny zapewnia Kancelaria GRYF - Radcy Prawni, tel. 501 30 33 66